Πηγές Βυζαντινής Ιστορίας

Στη σελίδα αυτή δημοσιεύονται πηγές για τη μελέτη της Βυζαντινής Ιστορίας.

Ε Ι Κ Ο Ν Ο Μ Α Χ Ι Α

1. Tα θρησκευτικά αίτια της Εικονομαχίας

«Η εικονομαχία εγκαινιάζει ένα καινούργιο και ιδιόμορφο κεφάλαιο στη βυζαντινή ιστορία.... Η λατρεία των ιερών εικόνων είχε διαθοθεί ευρύτατα στο χώρο της ελληνικής εκκλησίας τους προηγούμενους αιώνες και ιδιαίτερα την εποχή μετά τον Ιουστινιανό Α΄ και αποτελούσε μια από τις σπουδαιότερες μορφές της ευσέβειας των Βυζαντινών. Από την άλλη μεριά, δεν έλειψαν ούτε μέσα στην ίδια την εκκλησία εικονοκλαστικές τάσεις, σύμφωνα με τις οποίες ο χριστιανισμός, ως καθαρά πνευματική θρησκεία, αποκλείει τη λατρεία των εικόνων. Οι τάσεις αυτές ήταν ιδιαίτερα ισχυρές στις ανατολικές επαρχίες που ήταν πάντοτε χώρος θρησκευτικών ζυμώσεων. Εδώ εξακολουθούσαν να υπάρχουν σημαντικά υπολείμματα των Μονοφυσιτών και κέρδιζε διαρκώς έδαφος ο Παυλικιανισμός, μια αίρεση που ήταν εχθρική σε κάθε μορφή εκκλησιαστικής λατρείας. Πάντως την έκρηξη της υποφώσκουσας εικονομαχίας προκάλεσε η επαφή με τον αραβικό κόσμο.

Η εικονοκλαστική στάση του Λέοντα Γ΄ αποδόθηκε από τους αντιπάλους του άλλοτε σε ιουδαϊκή και άλλοτε σε μωαμεθανική επίδραση. (…) Περισσότερο σημαντική είναι όμως η υπόθεση για το αραβόφιλο φρόνημα του Λέοντα, τον οποίο μάλιστα οι σύγχρονοί του ονόμαζαν «σαρακηνόφρονα». Οι Άραβες … δεν έφερναν μαζί τους μόνο το σπαθί αλλά και τον πολιτισμό τους και μαζί μ΄ αυτόν και την ιδιάζουσα μωαμεθανική αποστροφή στην παράσταση του ανθρώπινου προσώπου.»

G. Ostrogorsky, Ιστορία του βυζαντινού κράτους, τόμ. B΄, σ. 25-26

2. Τι σήμαινε η εικόνα για τον απλό Βυζαντινό;

«… Ό,τι κι αν υποστήριζαν οι θεολόγοι, είναι φανερό ότι η λαϊκή ευσέβεια είχε δώσει στις εικόνες σημαντική θέση και τους απέδιδε υπερφυσικές δυνάμεις. Ο μέσος Βυζαντινός θα δυσκολευόταν κάπως να εξηγήσει την ιδεολογική του θέση στο θέμα αυτό, αλλά σίγουρα πίστευε ότι μια εικόνα παρείχε, κατά κάποιο τρόπο, έναν «τόπο» για τον άγιο που παρίστανε. Αν ο άγιος κατοικούσε μέσα στην εικόνα του, θα μπορούσε και να μιλήσει και να κάνει θαύματα μέσω αυτής. Η διαφορά ανάμεσα σε μια εικόνα κι ένα είδωλο ήταν ότι η εικόνα παρίστανε έναν αληθινό άγιο, ενώ το είδωλο παρουσίαζε όχι τόσο μια ανύπαρκτη οντότητα όσο ένα δαίμονα.»

C. Mango, Βυζάντιο: Η αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης, έκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1990, σ. 120

3. Η σημασία της εικονολατρικής νίκης (843)

Η εικονομαχική κρίση ήταν μια περίοδος τόσο αποφασιστική για την πνευματική ανάπτυξη του Βυζαντίου, όσο ήταν και ο αγώνας εναντίον των περσικών και αραβικών εισβολών για την κρατική του επιβίωση. Στη στρατιωτική εισβολή από την Ανατολή επακολούθησε μια πνευματική επίθεση που αναστάτωσε την αυτοκρατορία με τη μορφή της εικονοκλαστικής διαμάχης. Η ήττα της εικονομαχίας ήταν τόσο σημαντική για την πολιτιστική ζωή του Βυζαντίου, όσο ήταν η στρατιωτική του νίκη για την πρόοδό του ως πολιτικής κοινότητας. Η αποτυχία της εκστρατείας εναντίον των εικόνων σημειώνει τον θρίαμβο της ελληνικής θρησκευτικής και πολιτιστικής αντίληψης πάνω στα ασιατικά χαρακτηριστικά τα συμπυκνωμένα μέσα στο εικονοκλαστικό κίνημα. Από εδώ κι ύστερα το Βυζάντιο, ως ελληνοχριστιανική αυτοκρατορία, παίρνει μια μοναδική πολιτιστική θέση ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση.»

G. Ostrogorsky, History of the Byzantine State, Rudgers Univ. Pr. 1969, σ. 217